ಅನೇಕ ಜನರು ಈ ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ನನಗೆ ಕೇಳುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ನೀವು ಸೈಬರ್ ವಂಚನೆಗೆ ಬಲಿಯಾಗಿ ಕಷ್ಟಪಟ್ಟು ಸಂಪಾದಿಸಿದ ಹಣವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡಿದ್ದರೆ, ಇದು ನಿಮ್ಮ ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರಶ್ನೆಯಾಗಿರಬಹುದು. ಈ ಅಂಕಣದಲ್ಲಿ ನಾನು ಈ ಪ್ರಶ್ನೆಗೆ ಉತ್ತರಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತೇನೆ.
RBI ಯ 2017 ರ ಅಧಿಸೂಚನೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಮೂರು ಸಂಭವನೀಯ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳಿವೆ :-
- ಬ್ಯಾಂಕಿನ ಕಡೆಯಿಂದ ಆಗುವ ವಂಚನೆ, ಅಂದರೆ ಅವರ ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯ ಅಥವಾ ಸೇವೆಯ ಕೊರತೆಯ ಅಂಶ ಇರಬೇಕು. ಈ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ ಗ್ರಾಹಕರು ಶೂನ್ಯ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತಾರೆ. ಗ್ರಾಹಕರಿಂದ ಮೋಸದ ವಹಿವಾಟು ವರದಿಯಾಗಿದೆಯೇ ಅಥವಾ ಇಲ್ಲವೇ ಎಂಬುದರ ಹೊರತಾಗಿಯೂ ಬ್ಯಾಂಕಿನ ಕಡೆಯಿಂದ ಸೇವೆಯ ಕೊರತೆಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಗ್ರಾಹಕ ನ್ಯಾಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ನೀವು ನ್ಯಾಯ ಪಡೆಯಬಹುದು.
- ಜವಾಬ್ದಾರಿಯು ಬ್ಯಾಂಕ್ ಅಥವಾ ಗ್ರಾಹಕರಲ್ಲದೇ ಇರುವಾಗ, ಅಂದರೆ ಮೂರನೇ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಉಲ್ಲಂಘನೆಯಂತಹ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ವಂಚನೆಯಾದಾಗ, ಇಲ್ಲಿ ಮೂರು ಉಪ-ಸನ್ನಿವೇಶಗಳನ್ನು ಹಾಕಲಾಗಿದೆ:
a. ಮೋಸದ ವಹಿವಾಟಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಬ್ಯಾಂಕ್ನಿಂದ ಸಂವಹನವನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದ ಮೂರು ಕೆಲಸದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಗ್ರಾಹಕರು ವರದಿ ಮಾಡಿದರೆ. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ಮತ್ತೆ ಗ್ರಾಹಕರು ಶೂನ್ಯ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಯನ್ನು ಹೊರಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.
b. ಗ್ರಾಹಕರು ಹೇಳಿದ ವಹಿವಾಟಿನ ಬಗ್ಗೆ ತಮ್ಮ ಬ್ಯಾಂಕ್ನಿಂದ ಸಂವಹನವನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದ ನಾಲ್ಕರಿಂದ ಏಳು ಕೆಲಸದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ವಂಚನೆಯನ್ನು ವರದಿ ಮಾಡಿದರೆ. ಪ್ರತಿ ವಹಿವಾಟಿನ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಯು ಖಾತೆಯ ಪ್ರಕಾರಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅದು 5000 ರಿಂದ 25000 ವರೆಗೆ ಇರಬಹುದು.
c. ಬ್ಯಾಂಕ್ನಿಂದ ಸ್ವೀಕರಿಸಿದ ಸಂವಹನದ ಏಳು ಕೆಲಸದ ದಿನಗಳನ್ನು ಮೀರಿದರೆ, ಆ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ನ ಮಂಡಳಿಯ ಅನುಮೋದಿತ ನೀತಿಯ ಪ್ರಕಾರ ಗ್ರಾಹಕರ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಯನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. - ಗ್ರಾಹಕರ ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯದಿಂದ ನಷ್ಟವುಂಟಾದ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ಅಂದರೆ ಅವರು ಪಾವತಿ ರುಜುವಾತುಗಳನ್ನು ಅಥವಾ OTP ಅನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಂಡಿರುವಂತಹ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ಅನಧಿಕೃತ ವಹಿವಾಟನ್ನು ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗೆ ವರದಿ ಮಾಡುವವರೆಗೆ ಗ್ರಾಹಕನು ಸಂಪೂರ್ಣ ನಷ್ಟವನ್ನು ಭರಿಸುತ್ತಾನೆ. ವರದಿಯ ನಂತರ ಸಂಭವಿಸುವ ಅನಧಿಕೃತ ವಹಿವಾಟಿನ ಯಾವುದೇ ನಷ್ಟವನ್ನು ಬ್ಯಾಂಕ್ ಭರಿಸತಕ್ಕದ್ದು.
ಮತ್ತೊಂದು ಪ್ರಮುಖ ಅಂಶವೆಂದರೆ “ಅನಧಿಕೃತ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಗ್ರಾಹಕರ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಯನ್ನು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸುವ ಹೊರೆ ಬ್ಯಾಂಕಿನ ಮೇಲೆ ಇರುತ್ತದೆ.”
ನೀವು ಸೈಬರ್ ವಂಚನೆಯನ್ನು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸಿದ ನಂತರ ನೀವು ಅನುಸರಿಸಬೇಕಾದ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಯಾವುದು?
ನಿಮ್ಮ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಖಾತೆಯಲ್ಲಿ ಅನಧಿಕೃತ ವಂಚನೆಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ನಿಮ್ಮ ಹಣವನ್ನು ಮರಳಿ ಪಡೆಯುವ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವ ಕೆಲವು ಅಂಶಗಳನ್ನು ನಾನು ಕೆಳಗೆ ಪಟ್ಟಿ ಮಾಡಿದ್ದೇನೆ:
- ಅನಧಿಕೃತ ವಹಿವಾಟನ್ನು ನೀವು ಗಮನಿಸಿದ ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ನಿಮ್ಮ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗೆ ಕರೆ ಮಾಡಿ ಅಥವಾ ನಿಮ್ಮ ಖಾತೆಯನ್ನು ತೆರೆಯಲಾದ ಶಾಖೆಗೆ (ಹೋಮ್ ಬ್ರಾಂಚ್) ಅಥವಾ ಹತ್ತಿರದ ಶಾಖೆಗೆ ಹೋಗಿ ದೂರು ದಾಖಲಿಸಿ. ಇದು ಮುಖ್ಯವಾಗಿದೆ ಏಕೆಂದರೆ ಮೇಲೆ ತಿಳಿಸಿದಂತೆ ಅದು ನಿಮ್ಮ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಯ ಮಿತಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ.
- ಹೆಚ್ಚುವರಿಯಾಗಿ, ನೀವು ವಂಚನೆಯಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಾದ ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ಅಪ್ಲಿಕೇಶನ್ ಅಥವಾ ಇಂಟರ್ನೆಟ್ ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ನ, ನಿಮ್ಮ ಪಾಸ್‌ವರ್ಡ್ ಅಥವಾ ಪಿನ್ ಅನ್ನು ನವೀಕರಿಸಿ, ಮತ್ತು ನಿಮ್ಮ ಡೆಬಿಟ್/ಕ್ರೆಡಿಟ್ ಕಾರ್ಡ್ ಅನ್ನು ಲಾಕ್ ಮಾಡಿ.
- ನೀವು ಮಾಲ್‌ವೇರ್ ಅಥವಾ ಹ್ಯಾಕಿಂಗ್‌ ದಾಳಿಗೆ ಗುರಿಯಾಗಿರಬಹುದು ಎಂದು ನೀವು ಅನುಮಾನಿಸಿದರೆ ನಿಮ್ಮ ಕಂಪ್ಯೂಟರ್/ಸ್ಮಾರ್ಟ್ ಫೋನ್‌ನಲ್ಲಿ ಆಂಟಿವೈರಸ್ ಸ್ಕ್ಯಾನ್ ಮಾಡಿ. ಅಪರಿಚಿತರ ಆಜ್ಞೆಯ ಮೇರೆಗೆ ನಿಮ್ಮ ಫೋನ್‌ನಲ್ಲಿ ನೀವು ಸ್ಥಾಪಿಸಿರುವ ಯಾವುದೇ ಇತ್ತೀಚಿನ ಅಜ್ಞಾತ ಅಪ್ಲಿಕೇಶನ್‌ಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಿ ಹಾಗು ನಿಮಗೆ ಖಚಿತವಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ನಿಮ್ಮ ಸಾಧನವನ್ನು ಫ್ಯಾಕ್ಟರಿ ಮರುಹೊಂದಿಸಿ ಅಥವಾ ಫಾರ್ಮ್ಯಾಟ್ ಮಾಡಿ.
- ಸೈಬರ್ ಸಹಾಯವಾಣಿ 1930 ಅನ್ನು ಕರೆ ಮಾಡಿ ಅಥವಾ ಸೈಬರ್ ಸಹಾಯ ಪೋರ್ಟಲ್ www.cybercrime.gov.in ನಲ್ಲಿ ಅಥವಾ ಹತ್ತಿರದ ಪೋಲೀಸ್ ಸ್ಟೇಷನ್‌ನಲ್ಲಿ ದೂರನ್ನು ದಾಖಲಿಸಿ.
೭. ಹಣ ಕಳುಹಿಸಿದ ಬ್ಯಾಂಕಿಗೆ ಕರೆ ಮಾಡಿ ಅಥವಾ ಪೋಲೀಸರ ಸಹಾಯದಿಂದ ಕಳುಹಿಸಿದ ಅಕೌಂಟಿಗೆ ಡೆಬಿಟ್ ಫ್ರೀಜ್ ಮಾಡಿ ಮತ್ತು ವರ್ಗಾವಣೆಗೊಂಡ ಮೊತ್ತವು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ಡೆಬಿಟ್ ಫ್ರೀಜ್ ಆಗಿದ್ದರೆ, ಮೊತ್ತವನ್ನು ಮರುಪಡೆಯಲು ಬೇಕಾದ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಆದೇಶವನ್ನು ಪಡೆಯಲು ವಕೀಲರ ಸಹಾಯವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಿ. - ಸೈಬರ್ ಅಪರಾಧಿಗಳನ್ನು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ಪತ್ತೆಹಚ್ಚಲು, ಪೊಲೀಸರಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡಲು ಮತ್ತು ವಿಚಾರಣೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅದನ್ನು ಪುರಾವೆಯಾಗಿ ಬಳಸಲು ವಂಚನೆಗೆ ಸಂಬಂದಿಸಿದ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಮುಖ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳು, ಸ್ಕ್ರೀನ್‌ಶಾಟ್‌ಗಳು, ಖಾತೆ ಸಂಖ್ಯೆಗಳು, UPI ಐಡಿಗಳು, ಫೋನ್ ಸಂಖ್ಯೆಗಳು ಮತ್ತು ಸಂದೇಶಗಳು ಇತ್ಯಾದಿಗಳ ನಕಲನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಿ.
- UPI ವಂಚನೆಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ವಂಚನೆಯ ವಹಿವಾಟಿನ ಕುರಿತು ನೀವು ತಕ್ಷಣವೇ UPI ಸೇವಾ ಪೂರೈಕೆದಾರರಿಗೆ (GPay, PhonePe, Paytm) ತಿಳಿಸಿ.
- UPI ಸೇವಾ ಪೂರೈಕೆದಾರರು ಸ್ಪಂದಿಸದಿದ್ದರೆ, ನೀವು ನೇರವಾಗಿ NPCI (ನ್ಯಾಷನಲ್ ಪೇಮೆಂಟ್ಸ್ ಕಾರ್ಪೊರೇಷನ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ) ಪೋರ್ಟಲ್ನಲ್ಲಿ www.npci.org.in ನಲ್ಲಿ ದೂರು ಸಲ್ಲಿಸಬಹುದು.
- ಈ ಸಮಸ್ಯೆಯು ನಿಗದಿತ 30 ದಿನಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಕಾಲ ಮುಂದುವರಿದರೆ, ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ಒಂಬುಡ್ಸ್ಮನ್ ಅಥವಾ ಓಂಬುಡ್ಸ್ಮನ್ ಅನ್ನು ಸಂಪರ್ಕಿಸಿ. ನೀವು ಇದನ್ನು ಆನ್ಲೈನ್ನಲ್ಲಿ ದೂರು ನಿರ್ವಹಣಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಪೋರ್ಟಲ್ (www.cms.rbi.org.in) ನಲ್ಲಿ ಮಾಡಬಹುದು ಅಥವಾ ನೀವು ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ಒಂಬುಡ್ಸ್ಮನ್ಗೆ crpc@rbi.org.in ನಲ್ಲಿ ಇಮೇಲ್ ಕಳುಹಿಸಬಹುದು. ನಿಮ್ಮ ದೂರನ್ನು ನೀವು ಅದೇ ವೆಬ್ಸೈಟ್ನಲ್ಲಿ ಟ್ರ್ಯಾಕ್ ಕೂಡ ಮಾಡಬಹುದು.
- ನೀವು ಇ-ಕಾಮರ್ಸ್ ಅಥವಾ ಸಾಮಾಜಿಕ ಮಾಧ್ಯಮ ಪ್ಲಾಟ್ಫಾರ್ಮ್ನಲ್ಲಿ ವಂಚನೆಗೊಳಗಾಗಿದ್ದರೆ ಮತ್ತು ಸೇವೆಯಲ್ಲಿನ ಕೊರತೆಗಾಗಿ ಇ-ಕಾಮರ್ಸ್/ಸಾಮಾಜಿಕ ಮಾಧ್ಯಮ ವೆಬ್ಸೈಟ್/ಬ್ಯಾಂಕ್ನಿಂದ ಆದ ನಷ್ಟವನ್ನು ಮತ್ತು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಹಾನಿಗಳನ್ನು ಮರುಪಡೆಯಲು ನೀವು ಗ್ರಾಹಕ ನ್ಯಾಯಾಲಯಕ್ಕೆ ಹೋಗಬಹುದು.
ವಿವಿಧ ಸೈಬರ್ ವಂಚನೆಯಿಂದ ಪಾರಾಗುವ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿಯಲು ನನ್ನ ಬ್ಲಾಗ್ ಜಾಲತಾಣ www.cybermithra.in ಸಂದರ್ಶಿಸಿ.
